Noc kryształowa. Preludium do zagłady

Martin Gilbert przeklad: Jacek Lang Wydawnictwo: Replika ISBN: 978-83-76740-65-2 rok wydania: 2010 oprawa: miękka + skrzydełka il. stron: 369

W nocy z 9 na 10 listopada 1938 roku w Niemczech doszło do antyżydowskich wystąpień ludności. Bezpośrednim pretekstem do przeprowadzenia akcji zainicjowanej przez władze partyjne i państwowe było zabójstwo sekretarza ambasady niemieckiej w Paryżu, Ernsta vom Ratha, dokonane kilka dni wcześniej przez żydowskiego emigranta z Niemiec, Herschela Grynszpana.

Spalono lub zdewastowano tysiące synagog, domów i sklepów, a wielu Żydów straciło życie. Choć akcja miała mieć charakter spontanicznego ruchu obywatelskiego, uczestniczyły w niej bojówki SA oraz członkowie SS, przy biernej postawie policji i straży pożarnej. Gdy podczas konferencji prasowej zapytano Goebbelsa o to niezrozumiałe zachowanie stróżów prawa, ten odpowiedział: "Nie mogłem wydać naszym policjantom rozkazu strzelania do Niemców, których w głębi ducha popierałem".

Brak stanowczej reakcji ze strony innych państw utwierdził przywódców nazistowskich w przekonaniu, że można bezkarnie opracować "ostateczne rozwiązanie kwestii żydowskiej". Pogrom przeprowadzony w listopadzie 1938 roku wielu historyków uważa za początek Holokaustu.

Martin Gilbert należy do czołowych historyków ostatniego stulecia. Mówi o sobie, że jest historykiem archiwaliów. W swojej pracy stara się korzystać przede wszystkim z zachowanej dokumentacji i wypowiedzi świadków wydarzeń, które (jak twierdzi) "wnoszą [...] atmosferę, perspektywę i punkt widzenia". Kieruje się zasadą, że istnieje tzw. historia prawdziwa: "To, co się wydarzyło, jest niezmienne i określone". Autor ponad osiemdziesięciu prac, w tym ośmiotomowej biografii Winstona Churchilla i monografii poświęconych I i II wojnie światowej oraz historii XX wieku.