Pakt Ribbentrop-Mołotow - IV rozbiór Polski oraz kolejne traktaty i tajne protokoły niemiecko-rosyjskie

W nocy 23 sierpnia 1939 roku w Moskwie, przy okazji podpisania "Paktu o nieagresji pomiędzy Rzeszą Niemiecką i Związkiem Socjalistycznych Republik Rad", pełnomocnicy Niemiec i ZSRR - Ullrich Friedrich Willy Joachim Ribebbentrop, minister spraw zagranicznych III Rzeszy, członek NSDAP, oraz Wiaczesław Michajłowicz Mołotow (prawdziwe nazwisko Skriabin) Przewodniczący Rady Komisarzy Sowieckich, sekretarz KC SDPRR(b), członek Biura Politycznego WKP(b) - przedyskutowali w tajnych rozmowach sprawę granicy ich obopólnych stref interesów w Europie Wschodniej. Ich wynikiem było podpisanie tajnego protokołu.

Podpisanie paktu o nieagresji oraz tajnego protokołu przez Ribbentropa oraz Mołotowa
w dniu 23 sierpnia 1939 roku.

Wtedy została przypieczętowana wspólna decyzja Rosjan oraz Niemców o rozpoczęciu drugiej wojny światowej oraz czwartym rozbiorze Polski. Hitler miał więc sojusznika, z którym rozpoczynał wojnę i nie musiał się bać porozumienia Zachodu z ZSRR. Mógł w miarę bez ryzyka zrealizować plan ataku na Polskę, który został opracowany już w kwietniu. Stalin natomiast zyskiwał przyczółek do planowanego ataku na Europę. Mógł także stworzyć na polskich ziemiach organizacje prokomunistyczne legitymujące jego poczynania oraz doprowadzić do zagłady Polski, która była istotną przeszkodą w komunistycznym podboju imperialistycznej Europy. Stalin wyjaśnił przyczyny podjęcia takiej decyzji na posiedzeniu Biura Politycznego WKP(b) w dniu 19 sierpnia:

Jeżeli zawrzemy układ o wzajemnej pomocy z Francją i Wielką Brytanią, Niemcy zrezygnują z Polski i zaczną szukać modus vivendi z państwami zachodnimi. Wojnie się zapobiegnie, ale w przyszłości wydarzenia mogą przyjąć obrót niebezpieczny dla ZSSR. Jeżeli przyjmiemy propozycję Niemiec i zawrzemy z nimi pakt o nieagresji, Niemcy, oczywiście, napadną na Polskę, a wtedy przystąpienie do tej wojny Francji i Anglii będzie nieuniknione. Europę Zachodnią ogarną poważne niepokoje i zamieszki. W tych warunkach będziemy mieli duże szanse pozostania na uboczu konfliktu i przystąpienia do wojny w dogodnym dla nas momencie (...).

Towarzysze! W interesie ZSSR - Ojczyzny Mas Pracujących, jest, by wojna wybuchła pomiędzy Rzeszą i kapitalistycznym blokiem angielsko-francuskim. Należy zrobić wszystko, żeby ta wojna ciągnęła się jak najdłużej, po to, by obie strony nawzajem się wyniszczyły. Właśnie dlatego powinniśmy się zgodzić na zawarcie zaproponowanego przez Niemcy paktu, i pracować nad tym, by ta wojna, gdy już zostanie wypowiedziana, trwała jak tylko można najdłużej.

Polskę łączyły umowy sojusznicze z Wielką Brytanią oraz Francją. W dniu 27 sierpnia kopia tajnego protokołu do paktu była już znana ministrowi spraw zagranicznych Wielkiej Brytanii Edwardowi Frederickowi Lindley Woodlord 1. hrabiemu Halifax. Brytyjczycy otrzymali go od Amerykanów. Ambasador USA w ZSRR Charles Eustis "Chip" Bohlen otrzymał go od niemieckiego antyfaszysty Hansa-Heinricha Herwartha von Bittenfelda - sekretarza ambasadora niemieckiego w Moskwie Friedricha-Wernera Grafa von der Schulenburga. Dzień później o protokole byli poinformowani już Francuzi, ale nie najbardziej nim zainteresowany sojusznik - Polska! Co więcej Brytyjczycy oraz Francuzi w przededniu wojny przekonywali Polaków, aby ci opóźnili mobilizację i przyjęli warunki Niemców, wprowadzając dezorganizację i chaos w przygotowaniach do odparcia ataku. Te działania, oraz zatajenie treści tajnego protokołu do paktu, przyczyniły się do szybszej klęski militarnej Polski oraz do załamania się znaczenia polskiej dyplomacji na arenie międzynarodowej. Już wcześniej sojusznicy Polski spisali ją na straty.

Polskie wersje tekstu obydwu dokumentów:

1939 sierpień 23, Moskwa

Pakt o nieagresji między Niemcami a ZSRR

Rząd ZSRR i Rząd Niemiecki kierując się pragnieniem utrwalenia sprawy pokoju między ZSRR a Niemcami oraz wychodząc z podstawowych założeń paktu o neutralności, zawartego między ZSRR a Niemcami w kwietniu 1926 r., wyraziły zgodę na następujące porozumienie.

Art. I Obie umawiające się Strony zobowiązują się do powstrzymania się od wszelkiej przemocy, od wszelkich aktów agresji i wszelkich napaści we wzajemnych stosunkach zarówno oddzielnie, jak i łącznie z innymi państwami.
Art. II W przypadku gdy jedna z umawiających się Stron stanie się obiektem działań wojennych ze strony państwa trzeciego, druga umawiająca się Strona nie okaże temu państwu poparcia w żadnej formie.
Art. III Rządy obydwu umawiających się Stron pozostają w przyszlości we wzajemnym kontakcie dla konsultacji w celu wzajemnego informowania się w kwestiach, dotyczących ich wspólnych interesów.
Art. IV Żadna z umawiających się Stron nie weźmie udziału w jakimkolwiek ugrupowaniu państw, które bezpośrednio lub pośrednio jest skierowane przeciwko drugiej Stronie.
Art. V W razie powstania sporów lub konfliktów między umawiającymi się Stronami w sprawach tego lub innego rodzaju obie Strony będą rozstrzygać te spory lub konflikty wyłącznie przez przyjazną wymianę poglądów albo w razie potrzeby przez ustanowienie komisji dla uregulowania konfliktu.
Art. VI Pakt niniejszy zostaje zawarty na lat dziesięć, z tym, że o ile jedna z umawiających się Stron nie wypowie go na rok przed upływem terminu, termin mocy obowiązującej tego paktu uważać się będzie za przedłużony automatycznie na następne pięć lat.
Art. VII Pakt niniejszy podlega ratyfikacji w możliwie najkrótszym terminie. Wymiana dokumentów ratyfikacyjnych powinna nastąpić w Berlinie. Pakt wchodzi w życie niezwłocznie po jego podpisaniu.

Sporządzony w dwóch oryginałach w języku rosyjskim i niemieckim, w Moskwie, 23 sierpnia 1939 r.

Z upoważnienia Rządu ZSRR W. Mołotow
W imieniu Rządu Rzeszy Niemieckiej J. Ribbentrop

Tajny protokół dodatkowy

1. W wypadku nastąpienia terytorialnych lub politycznych zmian na terenach należących do państw bałtyckich (Finlandia, Estonia, Łotwa i Litwa) północna granica Litwy stanowić będzie granicę pomiędzy strefami interesów Niemiec i ZSSR. W związku z tym obie strony uznają interesy Litwy w rejonie Wilna.

2. W razie zmian terytorialnych i politycznych na obszarach należących do państwa polskiego, strefy interesów Niemiec i ZSSR będą rozgraniczone mniej więcej wzdłuż linii rzek Narwi, Wisły i Sanu. Zagadnienie, czy interesy obu stron czynią pożądanym utrzymanie odrębnego państwa polskiego i jakie mają być granice tego państwa, może być ostatecznie rozstrzygnięte dopiero w toku wydarzeń politycznych. W każdym razie oba rządy rozważą tę sprawę w drodze przyjaznego porozumienia.

3. Jeżeli idzie o Europę południowo-wschodnią to strona radziecka podkreśla swoje zainteresowanie Besarabią. Ze strony niemieckiej stwierdza się zupełne desinterressement odnośnie tego terytorium.

4. Protokół niniejszy traktowany będzie przez obie strony jako ściśle tajny.

Za rząd Rzeszy Niemieckiej J.J. Ribbentrop
Za rząd ZSSR W. Mołotow

Tajny protokół dodatkowy do Pakt o nieagresji między Niemcami a ZSRR z 23 sierpnia 1939 r. - wersja rosyjska.

Tajny protokół dodatkowy do Pakt o nieagresji między Niemcami a ZSRR z 23 sierpnia 1939 r. - wersja niemiecka.

Wspólna defilada w Brześciu nad Bugiem

W dniu 18 września (wg niektórych źródeł 23 września) Izwiestia opublikowały artykuł propagandowy z informacją o inwazji na Polskę oraz zamieściły mapę przedstawiającą linię demarkacyjną - zgodną z ustaleniami z tajnego protokołu. Artykuł wyjaśniał, że działania wojsk niemieckich i rosyjskich w Polsce nie są wymierzone przeciwko sobie lecz są wspólną operacją.

Mapa przedstawiająca linię demarkacyjną pomiedzy oddziałami sowieckimi i niemieckimi
opublikowana w Izwiestia w dniu 18 września 1939 roku.

22 września w Brześciu nad Bugiem (Brześciu Litewskim) odbyła się defilada wojsk niemieckich oraz sowieckich przy okazji przekazania miasta Rosjanom. Guderian zapewnie nie znał postanowień tajnego protokołu z 23 sierpnia i dlatego zdobywał miasto, ale później zgodnie z postanowieniami umowy musiał je oddać Rosjanom. W celu przekazania miasta zostało podpisane porozumienie, którego skan prezentujemy poniżej (Vereinbarung über die übergabe der Stadt Brest-Litowsk...). Zdjęcia z defilady zostały szeroko wykorzystane w celarz propagandowych. Udowadniały jak blisko współpracują ze sobą III Rzesza i ZSRR. Defilada odbyła sięprzd dowódcami  Heinzem Guderianem i Siemionem Kriwoszeinem.

Porozumienie w sprawie  przekazania miasta Brześć Litewski... (strona 1).

Porozumienie w sprawie  przekazania miasta Brześć Litewski... (strona 2).

Żołnierze sowieccy i niemieccy w Brześciu nad Bugiem.

Defilada wojsk sowieckich i niemieckich w Brześciu w dniu 22 września 1939 r.

Dowódcy niemieccy i rosyjscy przyjmują defiladę.

Traktat w sprawie przyjaźni niemiecko-rosyjskiej i aneks do tajnego protokołu

Niemcy rozważali jeszcze możliwość powstania zależnego polskiego państwa, ale Stalin 25 września w rozmowie z ambasadorem Niemiec stwierdził, że "uważa za błędne pozostawienie niepodległego, kadłubowego państwa polskiego".

W efekcie w nocy z 28 na 29 września w Moskwie podpisano "Umowę w sprawie granic i przyjaźni" pomiędzy III Rzeszą oraz ZSRR, choć wciąż broniły sie odosobnione polskie oddziały. Składał się on z pięciu artykułów oraz trzech tajnych protokołów. Pierwszy dotyczył wymiany ludności. Drugi zmieniał tajny protokół paktu Ribbentrop-Mołotow z 23 sierpnia. Stalin zaproponował jego nowelizację określając strefy wpływów. Oddał Niemcom ziemie polskie po linię Bugu, a w zamian zabrał sobie Litwę. Trzeci protokół stwierdzał, że obie stony nie będą tolerować żadnej polskiej agitacji i będą się wzajemnie wspierać w jej zwalczaniu. Szczegółowy opis przebiegu nowej granicy zawarto w "Protokole uzupełniającym w sprawie wytyczenia granicy miedzy ZSRR a Niemcami" podpisanym 4 października 1939 roku w Moskwie. Oto tekst niemiecko-rosyjskiego traktatu:

1939 wrzesień 28, Moskwa

Traktat w sprawie granic i przyjaźni pomiędzy ZSRR i Niemcami
z 28 września 1939 r.

Rząd Rzeszy Niemieckiej i Rząd ZSRR, po rozpadzie dotychczasowego państwa polskiego, uważają wyłącznie za swoje zadanie stworzyć ponownie spokój i porządek, a żyjącym tam narodom zapewnić odpowiadające ich narodowym właściwościom pokojowe współistnienie. W tym celu uzgodniono, co następuje:

Artykuł 1.
Rząd Rzeszy Niemieckiej i Rząd ZSRR ustalają jako granicę wzajemnych interesów państwowych na obszarze dotychczasowego państwa polskiego linię, która powinna być bliżej opisana w protokole uzupełniającym.

Artykuł 2.
Obie strony uznają określoną w Artykule 1 granicę wzajemnych interesów państwowych jako ostateczną i oddalą wszelką ingerencję mocarstw trzecich w tę regulację.

Artykuł 3.
Niezbędny nowy porządek państwowy przejmie na terenach na zachód od podanej w Artykule 1 linii Rząd Rzeszy Niemieckiej, na terenach na wschód od tej linii Rząd ZSRR.

Artykuł 4.
Rząd Rzeszy Niemieckiej i Rząd ZSRR uważają przyszły porządek za pewny fundament postępującego rozwoju przyjacielskich stosunków pomiędzy narodami.

Artykuł 5.
Umowa ta będzie ratyfikowana, a akty ratyfikacji zostaną możliwie najszybciej wymienione w Berlinie. Umowa nabierze mocy w momencie jej podpisania.

Sporządzono w dwóch oryginałach, w języku niemieckim i rosyjskim.

Za rząd Rzeszy Niemieckiej J.J. Ribbentrop
Za rząd ZSSR W. Mołotow

Traktat w sprawie granic i przyjaźni pomiędzy ZSRR i Niemcami z 28 września 1939 r. opublikowany w Prawdzie.

Trzeci tajny protokół z 28.09.1939 z podpisami Mołotowa i Ribbentropa dot. działań antypolskich.

Traktat w sprawie granic i przyjaźni pomiędzy ZSRR i Niemcami z 28 września 1939 r. z podpisami Stalina i Ribbentropa.

Pod panowaniem sowieckim znalazło się 51,6% powierzchni Polski oraz ponad 13 milionów obywateli. W dniu 28 września ambasador Raczyński złożył protest na ręce rządu angielskiego przeciw pogwałceniu praw narodu polskiego przez zawarcie paktu Ribbentrop-Mołotow. Nie wywołało to większych reakcji rządu angielskiego, chociaż ZSRR pogwałciło liczne traktaty międzynarodowe i umowy wzajemne - m.in. "Konwencję o określeniu napaści" podpisanej w Londynie 3 lipca 1933 r.