Zamiast tankietek. Czołg 4TP (PZInż.-140)

W styczniu 1937 r. KSUS zdecydował zastąpić tankietki TK i TKS nowymi pojazdami rozpoznawczymi. Polska konstrukcja opierała się na najnowszych brytyjskich rozwiązaniach inż. J. V. Cardena i kpt. V. Loyda.

Już w grudniu 1936 r. inż. Edward Habich ukończył projekt czterotonowego czołgu PZInż.-140. Poza ogólnym wzorowaniem się na podwoziu brytyjskim, wóz był całkowicie samodzielną konstrukcją. Silnik stworzony przez inż. Jana Wernera i Jerzego Dowkontta osiągał moc 95 km i znajdował się z prawej strony kadłuba, obok kierowcy. Takie rozwiązanie sprawiało, że maszyna była niesymetryczna. Oprócz kierowcy załogę stanowił jeszcze dowódca.

W listopadzie 1937 r. prototyp (bez uzbrojenia) wyjechał na swoją pierwszą jazdę. W trakcie rajdu „Jesień 1937” czołg bezawaryjnie przejechał 1860 km dlatego Dowództwo Broni Pancernych uznało 4TP za konstrukcję udaną. Następnym krokiem do stworzenia z prototypu pełnoprawnej maszyny zwiadowczej było dobranie odpowiedniego uzbrojenia. Wstępnie planowano wyposażyć czołg w wieżę Boforsa z działem 37 mm, czyli dokładnie taką, jak w 7TP. Niestety okazało się, że rolę ładowniczego i celowniczego musiałby pełnić dowódca, co oczywiście odbiłoby się negatywnie na zdolności bojowej czołgu. Z kolei gdyby powiększyć wieżę tak, żeby mogła się w niej zmieścić druga osoba, to trzeba by było zmieniać całą konstrukcję maszyny. Dlatego wieża miała pozostać jednoosobowa, wyposażona w działko wz. 38 FK-A 20 mm i karabin maszynowy.

4TP w trakcie testów - jesień 1937

Działko FK-A wz. 38 20 mm

W maju 1938 PZInż-140/ 4TP przeszedł kolejne testy w trakcie których wyszły na jaw pewne wady konstrukcyjne. Przede wszystkim czołg w czasie jazdy za bardzo się kołysał, co utrudniało prowadzenie celnego ognia w ruchu. Wojskowi eksperci uznali, że po drobnych poprawkach czołg będzie się nadawał do masowej produkcji. KSUS planował stopniowo zastępować tankietki TK i TKS nowymi wozami. Zgodnie z planem rozwoju broni pancernej 480 czołgów 4TP miało wejść w skład 18 kompanii rozpoznawczych w dywizjach piechoty, oraz w czterech Oddziałach Motorowych.

W maju 1939 r. 4TP przeszedł ostatnie próbne jazdy. W sumie w czasie wszystkich testów przejechał ok. 4300 km bez poważniejszej awarii. Gdy już wydawało się, że nowy czołg może wejść do seryjnej produkcji, Sztab Główny uznał, że w ciągu kilku lat 4TP będzie już przestarzały. Projekt zamknięto.

Prototyp 4TP w trakcie prób terenowych

4TP - ujęcie z tyłu

4TP - przekrój boczny

Galeria zdjęć papierowego modelu 4TP

Dane techniczne PZInż.-140/ 4TP

Źródła:

• Janusz Magnuski, Czołgi rozpoznawcze PZInż.-130 i PZInż.-140, w: Nowa Technika Wojskowa, nr 11/93,

• http://www.weu1918-1939.pl/pancerne/czolgi/4TP/dowodztwo_pancerne_czolgi_4tp.html

• http://derela.republika.pl/4tpl.htm

Adam Stohnij