PZInż-130. Polski czołg pływający

Prototyp czołgu. Wyraźnie widoczne pływaki z boku kadłuba i wspólne z 4TP zawieszenie.

W latach dwudziestych XX w. dwaj brytyjscy konstruktorzy: inż John Valentine Carden i kpt Vivian Loyd opracowali uniwersalne podwozie lekkiego pojazdu gąsienicowego. Na jego podstawie udało im się zbudować pierwszy na świecie czołg pływający. Wkrótce maszyną zainteresował się szef Departamentu Zaopatrzenia Inżynierii płk Tadeusz Kossakowski. Tak zaczęła się krótka historia PZInż.-130.

W październiku 1932 r. czołg pływający Vickersa pokazano polskim ekspertom na poligonie w Rembertowie. Pojazd wypadł na tyle dobrze, że płk Kossakowski zwrócił się do Sztabu Głównego z prośbą zakupu jednej takiej maszyny. Z powodu braku funduszy, do transakcji nie doszło. Jednak czołg zdolny do pokonywania przeszkód wodnych mógł być w przyszłości użyty do działań na Polesiu i rozlewiskach Prypeci, dlatego rozpoczęto prace nad własnym pojazdem.

Brytyjski Vickers Carden-Loyd Amphibian Tank

W 1933 r. pracę nad projektem powierzono Państwowym Zakładom Inżynierii. Głównym konstruktorem projektu został inż Edward Habich, który pracował także nad lekkim czołgiem rozpoznawczym PZInż.-140/ 4TP. Dzięki połączeniu projektów, powstało wspólne podwozie dla obu maszyn, co uprościło sprawę części zamiennych. Podobnie jak w PZInż.-140, silnik przesunięto na prawą stronę kadłuba, a wieżę planowano uzbroić w działko kal. 20 mm. Kadłub odpowiednio uszczelniono, a po bokach zamontowano pływaki wypełnione masą korkową i ołowianymi balastami. W wodzie czołg był napędzany przez śrubę umieszczoną w ruchomej osłonie, poruszanej za pomocą dźwigni, dzięki czemu działała jak ster. Napęd śruby był przekazywany od silnika przez skrzynię rozdzielczą niezależnie od momentu przekazania gąsienicom. Dzięki temu śruba i gąsienice działały niezależnie od siebie i czołg mógł płynnie wyjeżdżać na brzeg.

PZInż.130 podczas pokazu w Beniaminowie, wyjeżdżający z wody

PZInż.130 podczas próby pływania w jeziorze Lubiąż, listopad 1937

Na początku 1937 r. rozpoczęto budowę pierwszego modelu. Już październiku inż. Habich osobiście pływał prototypem na jeziorze w Beniaminowie. Następnie PZInż.-130 i PZInż.-140/ 4TP ruszyły na rajd doświadczalny Dowództwa Broni Pancernych „Jesień 1937”. W sumie trasa liczyła 1860 km, z czego połowa po bezdrożach. Na jeziorze Lubiąż i pod Pińskiem czołg pływający przeszedł osobne testy. W ocenie ekspertów prototyp wypadł dobrze. Rozwijał dużą prędkość oraz radził sobie w terenie suchym i podmokłym.

Kolejny rajd doświadczalny w maju 1938 r prowadził przez Puszczę Knyszyńską, Wilno, Nieśwież i Białą Podlaską. Także tym razem czołg wytrzymał bez większych awarii. Ostatnie testy prototyp odbył w dniach 12-20 maja 1939 r. W sumie przejechał ponad 3500 km. W tym czasie jednak Sztab Główny uznał, że do zadań rozpoznawczych bardziej nadają się inne czołgi lekkie i tym samym projekt PZInż.-130 zawieszono. Jedyny model oddano do Warsztatu Doświadczalnego w Ursusie, gdzie stanął obok innych broni.

Warto zaznaczyć, że na bazie brytyjskiego projektu Sowieci opracowali i wprowadzili na wyposażenie Armii Czerwonej prawie 4000 czołgów pływających różnych typów (T-33, T-41, T-37 i T-38).

PZInż 130: czołg w trakcie testów

Zdjęcie prototypu PZInż 130 z wyraźnie widoczną śrubą napędową

Dane techniczne PZInż.-130

Źródła:

• J. Magnuski, Czołg pływający PZInż.-130., w: Nowa Technika Wojskowa, nr 03/2005,
• http://www.weu1918-1939.pl/pancerne/czolgi/pzinz_130/dowodztwo_pancerne_czolgi_pzinz_130.html
• http://derela.republika.pl/pzinz130p.htm

Adam Stohnij